Orduan jeiki ziren mahainetik, eta joan ziren beren komentuetarat, ziotelarik, berriz ere elkhar ikusiko zutela, denbora handirik gabe, ez lurrean, bainan zeruan, eta etzirela gehiago elkharretarik urrunduko.

       San Gregoriok kondatu daroku ixtorio hau guzia. Harrek errana dugu oraino, anai-arreben arteko gora-behera hau, eta nola, Jainko Jaunak erakusterat eman zuen arrebaren alde zela.

       Eta ixtorioa kondatu ondoan, erraten daroku, ez dugula sobera miretsi behar arrebak irabazi balin bazuen ere hauzia, harrek zuela, alabainan, gehienik maite Jainkoa; eta hortakotz harrek zuela bothererik handiena Jainkoaren aintzinean.

       Escolazticaren arima zen, lehenik joan beharra zena zerurat. Eta hori gerthatu zitzaion, bere anaia sainduarekin gaba iragan zuenetik, hirur egunen buruko.

       Hargatik etzen eri, San Benoaten ikusten izatu zenean. Bainan Jesus Jaunaren amodioaz errea zagon aspaldion. Amodio haren suak hautsi ziozkan beraz, lurrari estekatua zadukaten lokharriak. Eta arin eta eder, hegaldakatu zen zeruko loriarat.

       Birjina sainda hura azken hatsetan zelarik, San Benoat leiho ondoan zen, othoitzean hari, ikusi zuenean betbetan uso eder bat zerurat zohana airez-aire.

       Eta mintzo batek erran zion Escolazticaren arima zela, zerurat zohana, uso haren itxuran.

       Berri horrek halako bozkarioa eman zion gure Aita benedikatuari, non, berehala hasi baitzen Jainkoaren laudorioen kantatzen eta Jainkoari eskerren ematen.

       Gero, igorri zituen fraide batzu gorphutz saindu haren bilha, nahi zuelakotz ehortzi beretzat egina zuen hobian berean.

       Bitartean liburu-egilek diote, gorphutz hura etzela eremana izatu Casingo komenturat, hirur egunen buruan baizik; San Benoatek utzi zuelakotz bere komentuan, serorei atsegin egitea gatik eta hekien kontsolatzea gatik.

       Hirur egun hekien ondoan, ereman ziotenean bere arreba maitearen gorphutza, haren hilik ikusteak hautsi zion, nahi-eta-ez, bihotza; eta nigarra jauzi zitzaion. Etzuen ere gorde nahi izatu haren galtzeak ematen zion bihotz-mina.

       Hargatik, gogoz ematen zelarik Jesus onaren gurutzearen oinetan, egin zuen azken sakrifizio hura ere. Eta gero, ehortzi zuten zohakon ohore guziarekin, San Benoatek beretzat egina zuen hobian.

       San Benoatek ezarraraziz bere hobian gorphutz saindu hura, nahi zuen harenaren aldean izan zadiela, azken juiamenduko eguneraino; sortzeak eta graziak elkharrekin ezarri eta elkharri josi zituenak hain hertsiki, etzitezen berexiak izan elkharretarik, ez-eta herioaz beraz ere.

 

* * *

 

       San Benoatek egin zuena bere arreba sainduaren gorphutza ikusi zuenean, horra, guk ere, egiteko ginukena, ahide edo adixkide maite zenbeit hiltzen zaikunean.

       Orrhoit gaiten beraz, halako orduetan, etzaikula galdegina, hotz-hotza eta sentimendurik gabe izatea. Ez, etzaio gaitzi Jainkoari ikustea gure begiak bustitzen direla nigarrez.

       Berthutearen izatea ez da bihotzik gabe izatea.

       Jainkoak galdetzen darokuna da, har detzagun haren eskutik eta haren ohoretan, horrelako gurutzeak. Eta horra, zertan erakusterat emanen diogun maite dugula.

       Eta beraz, atsekabe handi zerbeit dugunean, edo galtze handi zerbeiten egitea gerthatu zaikunean, ez detzagun begien aintzinean iduk, bethi eta bethi, atsekabe hek eta galtze hek. Ezen hori liteke gure bihotzaren geroago eta gehiago belzteko eta eriarazteko biderik hoberena.

       Guk egin behar duguna hau da: orrhoitzea Jesus Jaunak, gure salbatzea gatik, hartu dituen atsekabez; othoitz gehiagoren egitea, edo bederen gure othoitzen egitea, bertze denboretan baino hobeki; eta gero oraino, komunione on batzuen egitea.

       Gohazen bide hortarik, eta eremain tugu gure gurutzeak, uste baino errexkiago.

 

 

Hemeretzigarren Kapitulua

San Benoaten heriotzea

 

       Santa Escolazticaren hiltzea izatu zen gure Saindu handiarentzat, bera ere, eternitateko besta ederretarat heltzen hari zelako azken seinalea edo deia bezala.

       Bertzalde, Escolazticaren zerurat igate lorios harrek hazkartu zion, ezin gehiago, zeruaren nahia.

       Eta nahiz bazakien arras ongi, etzuela lurrean egoteko, arreba galduz geroz, berrogoi egun baizik, halarik ere, berantetsia zagon, noiz ikusiko zuen mundu huntako denboraren akhabantza.

       Hala-hala, ezin gehiago jasanez bere Jainko maitearen ganik urrun egotea, othoitzik khartsuenak egiten ziozkan, egun guziz. Eta hitz hauk ere entzuten ziozkaten zenbeit aldiz: «Nere Jaun ona, zergatik ez darozkidatzu hausten, lehen-bai-lehen, zureganik berexia naukaten lokharriak! Hauts dazkidatzu, Jauna, lokharri hauk, eta eginen darotzut laudoriozko sakrifizio bat».

       Eta nola irrits eta gutizia saindu horiek xukhutua eta errea baitzaukaten haren bihotza, indarrak ere ttikituz zohazkon geroago eta gehiago.

       Bainan indarrak ttikitzen haritua gatik ere, etzuen ekhartzen bere gorphutza, ordu arte baino hobeki.

       Santa Escolaztica hil zenean, garizumaren hastea zen. Eta bada, garizuma hartan ere, San Benoatek egin zuen aintzineko garizuma guzietan bezala.

       Erran nahi baita, barur egin zuela, ez egunean behin janez, bainan astean bietan janez bakharrik. Eta orduan ere, etzuen bertze deusik hartzen, baizik ere, ogia jakirik gabe, eta haren gainera, ur hutsa.

       Eta hortakotz, etzezaken nihork sinhets azken egunetan zela, eta beldurrik gabe zauden fraideak, noiz-eta-ere manatu baitzioten Aste-Sainduko astelehen goizean, haren hobia idekirik eta zabalik ezar zezatela.

       Ez dugu zeren erran, komentu guzia ilhundu eta belztu zela lan hura manatu zuenean, nahiz etzuen iduri ganbiorik batere bazela hura baithan.

       Bainan, hainbertze aldiz erakutsi zioten, bazakiela harrek ethorkizunean ere zer izanen zen, non guziek sinhetsi baitzuten azken egunerat hurbildua zela.

       Bertzalde, egun hartan berean, sukhar handi bat lothu zitzaion, eta, denbora berean, egartsu bat barne guzia erretzen ziona.

       Sukhar hura zen, gure Aita loriosa merezimendu handiagoez aberastu, eta mundu huntarik bertzerat ereman behar zuen eritasuna. Ezen oinhaze handiak izatu zituen jasaiteko, astelehenetik hasirik eta larunbat goizeraino.

       Ordean, San Benoati eritasunak etzion ahantzarazten Aste-Saindua zela. Eta ageri zen, haren gogoa hainitz gehiago hartua zela, Jesus Jaunak gure salbatzea gatik jasan dituen pairamenez eta heriotzeaz, ezen-ez bere oinhaze handiez.

       Larunbat goizean, ordukotz indarrik gabe zelakotz, othoiztu zituen haurride batzu lagunt zezatela elizarat joaiten, aldaren oinetan nahi zuela eman azken hatsa.

       Haurride hek nahiago zuketen han berean egotu balitz, zeren-eta hainitz ahuldua baitzen. Ordean, ongi ikusi ondoan bere ezagutza osoarekin zela oraino, eta hala zela egiazki haren nahia, lagundu zuten elizarat.

       Elizan, hartu zituen sakramenduak, amodiozko sentimendurik bizienekin. Eta, sakramenduak hartu ondoan, egin ziozkaten azken gomendioak, bere ingurura bilduak zituen haurridei.

       Gero, ezaguturik komunione sainduak eman ziozkala indar berriak, eman zen xutik, haurride batzuen besoen gainera, eta eskuak zerurat altxatuak zauzkalarik, othoitz egin zuen aintzina, bederatzi orenak iriraino.

       Gure Saindu handiak etzuen urrunago joaiterik. Bederatzi orenetako irian, eman zuen azken hatsa ezti-eztia. Eta haren arima igan zen zeruetarat, martxoaren hogoita batean, hirur-hogoi-eta-hirur urthe zituelarik.

 

* * *

 

       Oi! San Benoat, gure Aita ona, urrikal dakizkitzula zeru gorenetik, ez bakharrik zure izena eta arropa ekhartzen dutenak, edo ekharri nahi luketenak, bainan oraino, zure izenean Jainkoari eskerrak eman-eta, zerbeiten galdetzerat ethorriko zaizkitzun guziak!

       Bainan, guzien gainetik galdetzen dautzuguna da, ardiets dezaukuzun gure bihotz haukien laxorik eta kreaturentzat amodio handiegirik gabe idukitzeko grazia; eta, denbora berean, Jainko Jaunaren egiazki maitatzeko grazia; gu ere, ikhara handiegirik gabe, izan ahal gaiten gure azken orenean; eta gero, izan ahal dezagun, guk ere, Jainkoaren laudorioen kantatzeko zoriona.

 

* * *

 

       Irakurtzaileak ez bide du ahantzia, nola utziak ditugun Erromano sainduaren komentuan San Maore eta haren lagunak, eta nolako atsegina egin zion gizon saindu hari, San Benoaten haur batzuen ikusteak.

       Ondikotz haren zorionak etzuen luzez iraun behar.

       Ortzirale Sainduz, Jainkoak adiarazi zion Maore Sainduari, biharamunean berean, galdu beharra zutela Benoat, beren Aita guziz saindu eta guziz maitea.

       Berri horrek ahantzarazi ziozkaten guziei bertze atsegin eta atsekabe guziak. Zeren-eta ez baitzen berri txarragorik izaten ahal hekientzat.

       Hala-hala, bortz benediktanoak eman ziren othoitzean, elkharrekin, hek ere behar ziotela egin, egiten ahal zioten laguntza. Eta ez bazuten ere deusik egiten ahal haren gorphutzarentzat, Jainkoak emanen ziola menturaz, hekien othoitzaren gatik, merezimendu berri zenbeiten irabazteko grazia.

       Ortziraleko eguna eta larunbat goizerako gaba othoitzean ereman ondoan, larunbata ere hala zaramaten, noiz-eta-ere bederatzi orenak irian, Jainkoaren Izpirituak erakutsi baitzion Maore Sainduari, zer iragaiten zen Casingo mendian.

       Saindu gazte harrek ikusi zuen beraz Casingo mendia, eta komentua ere bai, gorphutz eta arima, han izatu balitz bezala. Eta bertzalde, ikusi zuen komentutik eta zerurainoko bide edo karrika eder bat zolatua, bururen-buru, hain kolore ederreko oihalez, non ahalkarazten baitzuten jendearen begia.

       Baziren ere bide haren bi aldetan, izarrik ederrenek baino hobeki argitzen zuten bi argi herronka.

       San Maore beira zagolarik ikusgarri xoragarri hari, izpiritu dohatsu bat agertu zitzaion betbetan. Eta harrek galdetu zion:

       «Zer diozu bide hortaz? Eta zer uste duzu dela hori?». Eta fraide sainduak ihardetsi zion: «Nik, nola nahi duzu jakin dezadan bide hori zer den? Zuri nago, othoi mintza zaite, zer da bide hori hoin ederra?».

       Eta orduan izpiritu zerutiarrak erran zion: «Hori da San Benoat Jainkoaren zerbitzari maitea zerurat igan den bidea».

       Solhas horiek eman zioten atseginik handiena. Eta, aintzina ere, egon ziteken beira gogo onez; ordean suntsitu ziren, hala izpiritu zerutiar hura, nola bide guziz eder hura. Eta hainbertzenarekin, Maore Saindua ohartu zen bere haurriden artean zela.

       Kondatu zioten, beraz, bozkariorik handienarekin, zer gerthatu zitzaion eta zer ikusi zuen. Eta denak eman ziren Jainkoaren laudorioen kantatzen, eta hari eskerren ematen.

       Casingo komentuko fraide batek ere izatu zuen, San Maorek izatu zuen zorion bera.

       Harrek ere ikusi zituen gure Aita benedikatuarentzat egina izatu zen bide ederra, eta bide hartako oihaleriak eta argi distirantak.

       Eta oraino ere, beren besoetan zadukatelarik gorphutz maite hura, etzakitelakotz bizia ala hila zuten, harrek erran zioten guziei zer ikusi eta jakin zuen.

       Egia da, berri horrek eztitu ziotela, hein baterainokoan, beren bihotz-mina; ordean, etzioten ahantzarazten ahal, aitarik gabe zirela.

       Atxiki zuten ageria, egun hartan eta biharamunean ere bai. Biharamun hura Bazko eguna zuten. Eta gero, astelehenean, ezarri zuten hobian bere arreba Santa Escolazticaren aldean.

       San Benoat hil zen pontuan, asko mirakuilu egin ziren Subiakeko lezean.

       Maorek ere, eta haren lagunek, ikusi zuten laster, harrek erran bezala zohazkotela gauza guziak.

       San Erromanoren komentutik atheratu-eta, Orleango hirira heldu zirenean, jakin zuten berria, hek Manz-erat deitzen zituen Apezpiku Saindua hila zela, zenbeit egun hetan, eta jadaneko bazela bertze bat, haren ordain ezarria.

       Apezpiku berriari galdetu zioten, ian hartuko zituen, ala bertze norapeit joan behar zuten.

       Eta apezpiku harrek ihardetsi zioten, etzuela nahi, ez ongi ez gaizki, joan zitezen haren herrietarat.

       Orduan hasten zitzaizkoten, San Benoatek bere letran adiarazi nahi izatu ziozkaten lanak.

       Bainan etziren lotsatu; bazakitelakotz, Jainko Jaunak lagunduko zituela, eta izanen zutela, Manz-eko apezpiku zenak eman gogo zioten tokia baino hobea, eta komentuaren egiteko ere bai behar zuten guzia.

       Komentu berriaren egiteko lurra eta dirua, Erregeren gorteko jaun batek behar ziozkaten eman.

       Flores zuen izena jaun harrek.

       Eta berantxago, ez bide zitzaion iduritu bazuela aski eginik, lurra eta komentuaren egiteko dirua emanez, ezen ezarri zuen San Maoreren eskuetan Bertulfe bere seme bakharra, orduan oraino zortzi urthe zituena.

       Ez dugu hemen erraten ahal, San Maorek zer lanak eta zer gudukak izatu zituen bere lehen komentu hura egin bizkitarte.

       Ez ditugu ere hemen kondatzen ahal, nolako mirakuiluak egiten zituen, eta nola, haren etsaiak berak bortxatuak ziren, hari berari galdetzera, senda zetzala Jainkoak eman zioten gaitzetik, hartaz gaizki mintzatu zirelakotz, edo zerbeit eitate txar egin ziotelakotz.

       Erran dezakegun guzia hau da: Jainko Jaunak hain ongi lagundu zuela saindu hau bere egiteko guzietan, non hil behar zuen urthean, baitzituen bere meneko seietan hogoi komentu, fraide onez ederki betheak.

       San Maore bizi izatu zen, Frantziarat ethorriz geroz, San Benoatek erran bezala, berrogoi urthe. Eta gero, hil zen hirur-hogoi-eta-hamabi urthetan.

 

 

Hogoigarren Kapitulua

San Benoaten eta Santa Escolazticaren gorphutzak
nola ekharriak izatu ziren Frantziarat

 

       Ikusi dugu goragoko kapitulu batean, nola Jainko Jaunak ezagutarazi zion San Benoati, pagano batzuk funditu behar zutela haren komentu ederra; eta nola ardietsi zuen, fraide guziak bizirik espaka zitezen.

       Ez dugu zeren erran, solhas horiek altxatuak izatu zirela fraidez; eta handik goiti bethi ikharetan zaudela, iduritzen balin bazitzaioten, bazutela zerbeit lanjer.

       Hargatik gau batez, lo zauden ederki guziak, nahiz bazakiten Lonbartak deitzen zituzten pagano batzu helduak zirela Erromaraino, gaizki eta gaixtakeria handiak egiten zituztelarik bazterretan.

       Lo zauden beraz, noiz-eta-ere ohartu baitziren, han zituztela pagano hek, eta athen hausten hari zitzaizkotela haizkora ukhaldika.

       Ordean etzuten denborarik galdu, atzarriz geroz.

       Eta nahiz paganoek egin zituzten beren egin-ahalak, athen laster hausteko, hala ere eman zuten sobra denbora. Ezen fraide guziak espakatu zitzaizkoten, berek zakiten athe gordeari esker.

       Eta orduan, paganoek egin zuten Jainkoak San Benoati adiarazi zionaren arabera.

       Erran nahi baita, hartu eta khendu zutela lehenik hekientzat on zen guzia; eta gero, su eman ziotela komentuari.

       San Benoaten hiltzeak etzuen oraino berrogoi urthe baizik, komentua erre zutenean. Eta hala-hala egon beharra zen berrehun urtheren ingurua.

       Hargatik diodanean, hala-hala egon beharra zela, ez naiz osoki xuxen mintzo; ezen suak xutik utzi zituen paretak erori ziren denborarekin batean. Eta azkenekotz, komentu guzia lurrean zen zabal-zabala.

       Ordean etzuen nahi Jainko Jaunak, komentu haren egilea ohorerik gabe egon zadiela, hura berriz egin arteraino. Ez! etzen hori, Jainkoaren nahia.

       Bazuelarik beraz, ehun eta berrogoita hamar urthe, komentua errea zela; eta ordukotz, basa ihizien gordagia eta ihes-leku bilhakatuak zirelarik, lehenagoko fraiden baratzea, etxea, eta eliza ere bai, Jainkoak adiarazi zion San Momoleri, behar zituela bere komenturat bildu San Benoaten eta Santa Escolazticaren gorphutz saindu eta baliosak.

       San Momole zen Frantzia Floriko komentuko Abadea.

       San Momolek hautatu zuen, lan hortako, Aigulfe erraten zioten fraide saindu bat. Eta kondaturik hari, zer manu eman zion Jainkoak, bidali zuen Italiarat, bertze lagun batzuekin.

       Noizbeit heldu ziren Erromara. Eta Erroman barna, heldu ziren azkenekotz Casingo mendira.

       Mendi hartan, atxeman zuten errexki non zen komentua. Bainan nola ez baitzen harririk eta harririk baizik, etzezaketen nihola ere ezagut non ziteken eliza eta hek bilhatzen zuten hobia.

       Eman ziren beraz Jainkoari buruz, galdetzen ziotelarik, ordu arteraino hain ongi gidatu zituen ondoan, etzetzala utz laguntzarik gabe, beren behar-ordurik handienean.

       Eta Jainkoaren ganik grazia haren ardiesteko, eman ziren othoitzean eta barurean.

       Bazuelarik jadaneko hirur egun hala-hala zaudela, agertu zitzaioten gizon adinetako bat, hainitz itxura saindua zuena. Eta harrek erran zioten:

       «Heldu den gauean, zaudezte atzarriak. Eta emazue ongi kontu, Jainko Jaunak eman nahi darotzuen seinaleari».

       Eta huna nola, Jainko maiteak ezagutarazi zioten non zen hek bilhatzen zuten hobi saindua.

       Gauerdi gainean, ikusi zuten, zerutik lurrera jausten, argi bat hainitz distiranta. Eta gero, harri meta baten gainera zenean, argi hartarik athera ziren bertze hainitz argi. Eta guziak eman ziren harri meta haren inguruan, lanpa batzu izatu balire bezala.

       San Aigulfek eta haren lagunek bazakiten beraz, jakin nahi zuten guzia. Eta berriz ere othoitz egin zuten Jainkoari eskerren emateko.

       Argitu zuenean, hasi ziren harrien eta bertze puska tzar guzien baztertzen; eta aski lan egin zutenean, agertu zitzaioten oso-osoa, San Benoaten hobia.

       Ez dugu zeren erran, ikhara saindu batek hartu zituela, hobi maite haren idekitzen hasi zirenean; ez-eta-ere, hekien ikhara handitu zela oraino, ikusi zituztenean han ziren bi Saindu loriosen hezurrak.

       Hala-hala, egotu ziren luzez, belhauniko hekien aintzinean, eta hekien ukhitzerat menturatu ere gabe.

       Bainan azkenean, emanez ongi beren gogoari, hezur saindu hekien bilha igorriak izatu zirela, bildu zituzten guziak oihal garbi baterat. Eta beren karga baliosa otharre edo zare batean ezarririk, eman ziren bidean, Frantziarat buruz.

       Italiarakoan etzuten nihon aurkhitu trabarik ez gibeltzapenik ttikiena, nahiz nahaskeria franko bazen bazterretan. Etxerakoan etzitezken gaizkiago ibil, berekin zaramazkaten Erlaki Sainduen gatik.

       Heldu ziren beraz, ordu-onean, Frantzia Sanz-eko hiriraino.

       Hiri hartako fraidek eta jendek bazakiten nola mandatariak joanak ziren bi gorphutz saindu hekien bilha, eta jadanik ezagutarazia zuten, Santa Escolazticaren gorphutzaren nahia.

       Horra, zergatik hiri hartako asko fraide eta jende jarraiki ziren Erlaki Saindu hekiei; egiten zutelarik beren baithan, San Momolek etzituela beretzat iduki nahiko bien gorphutzak.

       Bizkitartean Floriko komentuan jakin zuten, noizko heltzen zitzaizkoten beren Saindu maiten Erlakiak. Eta berri hori husu banatu zen komentutik kanpo ere.

       Eta nola, Floriko komentuaren inguruan, jendeak baitzuen amodio egiazkoa San Benoatentzat eta haren Arreba Sainduarentzat, jendeketa handia bildu zen komentura, Erlaki Saindu hek heldu behar ziren egun hartako.

       Jende hek guziak, eta hek bezala fraideak ere bai, egotu ziren beira luzez, begiak landatuak bidearen gainera.

       Eta azkenekotz, ikusi zuten proasione eder bat ethortzen zitzaiotela.

       Proasione haren ikusteak airean ezarri zuen komentu guzia. Gero jarririk bi lerrotan, San Momole bere fraidekin aintzinean, eta kanpoko jendea gibeletik, athera ziren denak Erlaki Sainduen bidera.

       Eta bi proasioneak elkharretaratu zirenean, eman ziren guziak belhauniko, Erlaki Saindu hekiei emateko zohakoten ohorea.

       Jainko Jaunak ere aditzerat eman zioten, haren nahia zela ohora zetzaten, bere egin-ahal guzian, San Benoat eta Santa Escolaztica. Ezen han berean bi mirakuilu handi egin ziren.

       Bazituzten han, jendek harat ekharriak, bi hil. Lehena, gizon bat, eta bertzea, neskatxa gazte bat.

       San Momolek hartu zituen beraz hezurrik handienak, eta ezarri zituen gizon hil haren gainean. Eta ordu berean, jendeak egin zuen bozkariozko oihu bat; hila piztu zitzaiotelakotz.

       Bai eta neskatxa hura ere piztu zen, ezarri ziozkatenean gainean, han ziren bertze hezurrak. Eta orduan berriz ere hasi ziren jendearen bozkariozko oihuak. Jendeak zoratua iduri zuen. Etzakiten non ziren, atseginaren atseginez. Eta egotu ziren luzez hil piztu hekiei beira, baten eta bertzearen mintzarazten.

       Hala-hala, San Momolek eskerrak eman ziozkan Jainko Jaunari, guzien izenean; eman zioten ere Sanz-eko fraidei, Santa Escolazticaren gorphutza; eta gero, joan zen komenturat, San Benoaten Erlakiekin, jende guzia, aintzina ere xoratua zagolarik, eta denek Jainkoaren laudorioak kantatzen zituztelarik.

 

* * *

 

       Hemen behar ginituzke kondatu San Benoaten Erlakiek egin dituzten bertze mirakuiluak. Bainan hori, lan handiegia ginuke.

       Ezen edozeinek dakiena hau da: beila batera, jendearen bilarazteko, behar direla baitezpada mirakuiluak, edo bederen ardietsi grazia handiak. Eta zenbatenaz ere mirakuilu gehiago izanen baita, eta hainbertzenaz ere, jende gehiago izanen dela.

       Orai bada, adiarazteko, zenbat eta nolako mirakuiluak eginak izatu diren, San Benoati esker, Floriko komentuan, aski dugu erratea, hango fraidek egin behar izatu dutela Frantzian den Eliza handienetarik bat. Halakoa zelakotz, egun batzuez, hara biltzen ohi zen jende ostea.

       Egin izatu diren mirakuilu guzien kondatzea, ez, ez dezakegu beraz egin! Eta hortakotz, zenbeit bakhar aiphatu, eta utziko tugu bertzeak.

       Etzuelarik oraino hainitz denbora San Benoat hila zela, bazen Italian emakume dohakabe bat, burutik joana osoki. Emakume haren gaitza zen, bethi bidez-bide ibiltzea.

       Bazabilan beraz kurri, mendietan eta haranetan barna, konturik egin gabe, ian larrean, oihanean ala lur ibilian zen.

       Eta hola zabilan gabaz eta egunaz, non etzen unhatua, xutik ezin egon ahal izaterainokoan. Eta orduan, etziten zen, edozein tokitan.

       Behin bada, orai erran dugun heinean zelarik, unhatua ezin gehiago, sarthu zen, berak etzakielarik nola, gure Aita loriosak bere penitentziak hasi zituen harpe hartan berean, eta han loharkatu zen.

       Bainan gero, atzarri zenean etzen gehiago erro, bainan bai sendo, egundaino fritsik izatu ez balu bezala. Eta haren burua etzen gehiago nahasi.

 

* * *

 

       Huna orai, Frantzian berean, egin izatu diren mirakuilu batzu:

       Gau batez, Floriko komentuan, lehen-aldikotz zutelarik oraino San Benoaten Erlakien besta, fraideak atheraiak ziren elizatik, ofizio guziak kantatu ondoan. Eta etzen bertzerik nihor-ere elizan, baizik ere, Erlaki Saindu hekien zaintzailea.

       Fraide hura bada, Erlaki hekien aintzinean zagon, ahuspez emana eta othoitzik kharsuenetan, noiz-eta-ere ohartu baitzen, bazuela aldean norbeit.

       Beira jarri, eta ikusi zuen begitarterik eztiena zuen gizon adinetako bat. Eta, nahi-eta-ez, izitua zagolarik, gizon harrek erran ziozkan hitz hauk:

       «Ez duzu zeren beldurrik izan, ni naiz Benoat, Etxe Saindu huntako Nagusia eta hunen Geriza.

       »Emozute zure lagunei egun ona, nere izenean.

       »Atzo eta herenegun, Bretaniako komentuan nintzen, Aimeri zuen haurride ona agonian zelakotz. Lagundu dut haren arima zerurat, hala nola lagundu baititut komentu huntan hil direnak, nere hezurrak hunat ekharriz geroz.

       »Bainan egun, zuekin naiz, egun guzia. Eta zuekin naizela ikusiko duzue, meza nagusia erratean».

       Egun hartan beraz, fraideak beira zauden, zer ikusi behar othe zuten. Eta meza nagusiaren orena etzitzaioten ethorri nahi baino lehen.

       Fraideak bezala, bazen bertzerik ere, meza berantetsia zagonik. Ezen eliza guzia jendez bethea zen. Eta jendek bazuten asko galde egiteko Jainko Jaunari, San Benoaten arartekotasunaz.

       Azkenekotz hasi zen meza hura. Eta Ebanjelioa kantatu zenean, hirur-hogoi eri sendatu ziren betbetan.

       Erratea baino errexago da asmatzea, mirakuilu handi harrek nolako bozkarioan ezarri zuen eliza guzia, eta zer sinhestea hartu zuen jendeak gure Aita loriosa baithan.

 

* * *

 

       Huna oraino, bertze mirakuilu bat, lehen hori iduritsua:

       Bazuelarik jadaneko, hirur ehun urtheren heina, San Benoaten Erlakiak Floriko komentuan zirela, Cluniko komentuko Abadeak, San Odonek, hainitz ohore emanarazten zion San Benoati berari, eta benediktanoen Ordena guziari.

       Halakoa zelakotz harrek zaraman bizitzea.

       San Odonek bazuen ere mirakuilurik handienen egiteko botherea. Eta egiten zituen mirakuilu hekien bidez, konbertiarazten zuen bekhatoros hainitz, eta giristino ephelak ere bai, ernarazten zituen.

       Egin zuen ere lan bat, bertze guziak baino oraino baliosagoa.

       Haren denboran, gure Ordenako asko komentu lazatuak ziren. Eta gure Erregela Saindua etzen beiratua erdizka baizik. Horrek erran nahi baitu, orduko fraide hek ematen ziotela Jainkoari atsegin bezen atsekabe.

       Ordean San Odonen mintzoak ernarazi zituen halako lo tristean zauden komentuak. Floriko komentua ere lazakeria hartan baitzen, hark ere utzi zuen ordu arteraino zaraman bizitze errexa; eta eman zen, hura ere, Erregela Sainduaren araberako biziaz bizitzen.

       Khar saindu batez sustatuak zirelarik beraz fraide guziak, San Benoat agertu zitzaion hetarik bati. Eta erran zion, bazituela egunak eta egunak, bere komentu hartarik kanpo baitzagon, Erregela Saindua etzelakotz beiratua; bainan berriz ere, ethortzen zitzaiotela, ikusten zuelakotz atseginekin, egin gogo zituztela beren egin-ahalak sainduki bizitzeko. Eta ezagutaraziko ziotela hekiekin zela, bere besta egunean.

       Fraideak kondatu zioten bere lagunei zer erran zion gure Aita loriosak. Komentutik kanpo ere hedatu zen berri hori.

       Hala-hala, San Benoaten besta egunean, Martxoaren hogoita batean, bildu zen Floriko elizara, eliza handi harrek atxik ahal baino hainitz jende gehiago.

       Jende hek guziak othoitzean haritu ziren, meza hasi arte, galdetzen ziotelarik Jainko Jaunari, ezagutaraz zezala bazter guziei, zein zen handia San Benoaten botherea.

       Bai! Jainko Jaunaren nahia zen ezagutaraztea egun hartan, zer laguntza handia ematen ahal darokun San Benoatek gure behar-ordu guzietan.

       Meza hasi-eta, heldu zirenean Gloria in excelsis-era, elizako atheak eman ziren zabal-zabala, beren baitharik; hilak zauden argiak ere piztu ziren; eta ordu berean, ezagutu zuten sendatuak zirela, meza hartarat ethorriak ziren nihonereko itsu, maingu eta bertze eri guziek.

 

* * *

 

       Bertze behin, buraso batzu ethorri zitzaizkoten Floriko fraidei, beren haur maite baten gorphutza besoetan; haur hura urerat erori-eta, itho zitzaiotela; ordean barneko mintzo batek erraten ziotela, San Benoat aski botheretsu zela haren pitzarazteko.

       Jende hekien fedea ikusirik, Aita Abadeak eremanarazi zituen San Benoaten Erlakien aintzinera. Han, lehen-lehenik, Aita Abadeak othoitz egin zuen bere fraide guziekin; gero ezarri zuten haurra Erlakien gainean, eta piztu zen ordu berean.

       Bertze aldi batez, baziren bi gizon eri, biak paralesian eroriak, eta alferretan ibiliak ordu arte, ezagutzen zituzten miriku eta azti guzietan.

       Norbeit mintzatu zitzaioten hekiei ere, San Benoaten Erlakiek egiten zituzten mirakuiluez. Eta nahiz bide luzea zuten egiteko Floriko komentura joaiteko, hala ere joan ziren.

       Komentuko aintzindariek ezagutu zuten laster, bi gizon hekien arimak, gorphutzak baino ere eriago zirela. Eta hartakotz prestarazi zituzten kobesio on baten egiterat, erretreta labur baten bidez.

       Orduan egin zuten othoitz San Benoati, hekien osasunarentzat. Eta osoki sendatuak joan ziren etxerat, Jainkoari eskerrak ematen ziozkatelarik.

 

* * *

 

       Oraiko egunetan ere, egiten dire mirakuiluak San Benoaten arartekotasunaz baliatu nahi direnen onetan.

       Hargatik nahi balin badugu hel dakigun bethi eta behar-ordu guzietan, gure bizia izan bedi garbia eta saindua.

       Bizi gaiten, berak bere Erregela Sainduan erraten darokun bezala, orrhoituz Jainkoaren begia gure gainera dagola gau eta egun; eta emanen darokula bertze munduan bethiereko zoriona edo bethiereko gaztigua, gure egintzen arabera.

 

 

Hogoita batgarren Kapitulua

San Benoatek mundu guziari egin diozkan ongiak

 

       Orai errana dugu San Benoatez ginakiena. Ikusi dugu zer bothere handiak eman ziozkan Jainkoak, oraino lurraren gainean zabilalarik; ikusi dugu halaber, nolako botherea duen oraiko egunean ere, Jainkoaren aintzinean; eta hargatik, ez gare gelditzen ahal, bertze zenbeit lerro iskribatu gabe.

       Edozeinek ikus eta ezagut dezaken gauza bat da, gure denborak hitsak direla; eta, bederen lur lanetan hari den jendeak baduela zer egin, bere ezin-biziarekin.

       Eta bizkitartean, oraiko denborak baino hitsagoak eta beltzagoak ere ziren, lehenbiziko mendetako giristinoen egunak. Ez dugu, beraz, eman behar gure gogoari San Benoaten denboran, egiteko guziak orai bezalatsu zohazila.

       Denbora hetan, jende-alde handi batzu atheratzen ziren, noizetik-noizera, Rusiako eta Alemaniako eskualdetarik, edo orobat Afrikako zokhoetarik, eta sartzen ziren, beren azienda guziekin, Frantziako, Espainiako eta Italiako lur erabilietan, orgetan zakharzkatelarik beren haurrak eta emazteak.

       Hekien lehen lana, herri edo hiri baterat heltzen zirenean, hau zen: hekiei jazarri nahi zen jende guziaren hilaraztea. Eta, aintzina kurritu gogo balin bazuten, erretzea eta funditzea hekientzat on etzen guzia.

       Horrela ethorri ziren orai Frantzia deitzen dugun herri huntarat frantsesak, bretoinak, normanak eta burgonak.

       Espainiako lurretan sarthu ziren vandalak, agotak, alemanak eta arabesak; eta Italiako lurretan, vandalak, abarak, lonbartak, turkoak eta bertzerik asko.

       Jende hek guziak basa hutsak ziren. Eta hortakotz, etzuten bilhatzen beren ona baizik. Bertzalde, guziak pagano ziren edo heretiko. Horrek erran nahi baitu, bazutela gure Erlisione Sainduarentzat higuintzarik handiena.

       Hala-hala, iragaiten ziren tokietan hiltzen zituzten atxeman zetzazketen apez eta fraide guziak; erretzen zituzten elizak eta komentuak; ebasten zituzten atxeman zetzazketen aziendak, abereak eta jatekoak. Eta, gorago erran dugun bezala, funditzen zuten eta ezartzen nihorentzat on etzen bezala, berekin ereman etzezaketena.

       Hargatik jende-aldeak ethorri zirelakotz luzez, batzu bertzen ondotik, azkenekotz arrotzak nagusitu ziren Frantziako, Espainiako eta Italiako lur guziez. Eta herri horietako jende zaharra galdu zen edo urthu, emeki-emeki, arrotz hekien artean.

       Ordean urrunegi noha, erratean Eropako jende zahar guzia galdu eta urthu zela arrotz hekien artean.

       Ezen eskualdunak ere Eropan ziren. Bainan eskualdunak etziren galdu ez urthu. Egia da, ezin atxiki ahal izatu zituztela jende-alde basa hek guziak, beren herrietarik kanpo. Ordean sarthu zaizkotenak, etzituzten lakhetzerat utzi.

       Ez! denak kasatu zituzten emeki-emeki.

       Horra zergatik eskualduna, eskualdun gelditu den, eta nola duen bere odola garbi, jende basa hekien odoletik.

       Zerbeit dakiten guziek diotena da, eskualduna dela, Eropako jende guzien artean, lehen-lehena.

       Aiphatu ditugun jende arrotz eta basa hekien lanik maitena, artzaingoa zen, eta gero gerla, eskas zutenaren ebasteko batzuei eta bertzei.

       Zer izanen zen beraz gure Erlisione Sainduaz, eta Eropako jendearen goiti-beheitiaz, Jainko Jauna ez balitzaiote urrikaldu?

       Nork daki?

       Ordean bazter guziak fundituak zirelarik, eta lurrik gizenenak berak, oihan bilhakatzen hari zirelarik, Jainkoak ematen ziozkan bere benedizione guziak San Benoati. Eta manatzen zion, zohala jende basa hekiei irakastera zer behar zuten egin mundu huntako biziaren irabazteko eta zeruko loriarat heltzeko.

       San Benoat etzen lan hortan hasi, bera saindu handi bilhakatu zenean baizik.

       Bainan orduan, hain ongi hasi zen, non gaixtaginik handienak ikharetan baitzauden, haren aintzinera zireneko.

       Erran nahi baita, San Benoatek gogoetarazten zituela jenderik oiesenak, bere mirakuiluez, eta zaraman bizitze sainduaz.

       Eta gero, irakatsi ondoan, ez ginela lur huntarat ethorriak, baizik ere zeruko loriaren irabazteko, adiarazten zioten zer eternitate ikharagarria dagon gaixtaginarentzat, zerukotzat on izanen ez den arima dohakabearentzat.

       San Benoatek ez balu ere bertze lanik egin, baizik ere orai aiphatzen dugun lan hau, bazuken aski eginik, gora izateko Jainkoaren lorian.

       Bainan berak egin duen ongia gauza guttia da, bere Erregela Sainduaren bidez egin duenaren aldean. Nork erranen daroku, zer ongiak-eta-ongiak egin dituen bere fraiden bidez, edo batera dohana, haren Erregelari jarraiki behar zuten gizonen bidez!

       Gure Aita loriosak egin zuen bere Erregela guziz aiphatua, hainbertze ongi egin behar zuen Erregela hura, Jainkoaren manuz, eta haren argiekin batean.

       Horra nolaz lurraren gainera agertu diren gizonik jakintsuenek eta aiphatuenek, Aita-Sainduek eta Konzilioek miretsi, miretsarazi eta gomendatu duten.

       Egia da hargatik, ez direla bakharrak Erregela horren itzalak berak ere lotsarazten dituenak, beren gogoak ematen lioketelarik, behin baino gehiagotan, ongi baino hobeki egin lezaketela Erregela horren azpian jartzea.

       Eta zuk, irakurtzailea, ez dezazun eman, zuk ere, zure gogoari, hertsiegia dela edo xutegia komentutik zerura dohan bidea, eta ez dezazun utz, horrela, lurrerat erortzerat Jainkoak ematen ahal darotzun graziarik baliosena, ikusazu zergatik Jesus Jaunak ereman duen, lurrean egotu den denbora guzian, komentuetan sartzen denak baizik ereman ez dezaken bizitzea.

       Ezen, badakigu, Jesus Jauna sorthu dela heia batean, eta bizi izatu dela lanetik, eta oraino hain pobre, non erraten ahal baitzuen, etzuela bererik, ez-eta harri bat ere, bere buruaren azpian ezartzeko.

       Badakigu halaber, Nagusi Jainko hark ereman duela bere bizi guzia, atseginik batere gabe eta bethiereko martirio batean.

       Badakigu oraino, bizi izatu dela hastetik eta akhabantzaraino, bere bizi guzia, bethiereko obedientzia batean; hogoita hamar urthez, obeditzen ziotelarik Maria bere Amari eta San Josepi, eta bere biziko azken egunetan, obeditzen zuelarik Judasi eta burregoei berei.

       Berriz ere galdetzen dut, zergatik egin du Jesusek horrela?

       Guri irakasteko, zer egin dezaken gizonak, Jainkoaren graziarekin batean.

       Eta non dire kontseilu horiek, manutzat hartuak eta ponturen-pontu atxikiak? Non da jendea bizi pobrezia osoan, garbitasun osoan eta obedientzia bethierekoan; hitz batez, Ebanjelioko kontseiluen arabera?

       Komentuetan. Eta han bakharrik.

       Horrek erran nahi baitu, komentuetako bizia Jesus Jaunaren nahitik dela, eta komentura dohanak Jesus Jaunari atsegin egiten diola; non-eta ez luken munduan egoteko, burasoen sokhorritzea gatik.

       Eta hortakotz, dohala komenturat, gogoz sendo edo hazkar den giristinoa. Ezen arima kharsu batek zer irabaziak ez ditu eginen, obedientzia sainduari esker! Eta gero, zenbatez ez dire haren zeruko loria eta zoriona, munduan egon balitz baino, handiagoak izanen, menderen-mende, eternitate guzian!

       Dohala oraino, komenturat, eta batere beldurrik gabe, halere, munduan eror-eta-xuti dabilan giristino flakoa. Ezen komentuko bizitzeak hazkarraraziko du hura ere. Eta harrek ere eginen du errexki bere salbamendua, komentuko pareten gerizan.

       Zeren-eta San Benoaten Erregela (eta bertze komentuetako Erregela ere bai), arima kharsuei dohakoten bezalakoa baita, eta ordu berean, eri eta ahul edo flako direnen indarrek galdetzen duten bezalakoa; eta-ez, batere borthitzegia.

       Eta huna, zertarik ezagut dezaken batbederak, egiaz mintzo naizela, hemen erran dudan guzia egia dela, eta gure komentuetako bizitzea ez dela borthitzegia nihorentzat:

       Izatu dire ehun enperadore, errege eta erregina, beren jauregi eta jargia edo tronu ederrak utzi-eta, gure komentuetan fraide edo serora bilhakatu direnak.

       Denbora batez, bazen munduan gure Ordenako berrogoi mila komentu baino gehiago. Eta, oraino, ez duelarik berrehun urthe, baziren hogoita hamazazpi mila.

       Hogoita bortz fraide athera dire gure komentu horietarik, Aita-Saindu izateko; berrehun, kardinale izateko, eta sei mila baino gehiago, apezpiku edo arxapezpiku izateko.

       Bertzalde, gure komentu horietan hil direnetarik Elizak ezagutzen eta ekhartzen ditu saindutzat, berrogoita hamabortz mila eta zazpi ehun fraide eta serora. (Aita Texier jesuistak dio hau guzia).

       Eta erran dezakeguna oraino, tronpatzen garelako beldur handi bat gabe, hau da:

       Gure komentu horietan, hamalau ehun urthez hil diren bertze hainbertze ehun mila fraide eta serorek ere badutela, egungo egunean, Jainko Jaunaren ikusteko zoriona; edo, bederen, zorion hartarat heltzeko bidean direla.

       Orai bada, irakurtzailea, eman dezagun hala ez dena, bainan eman dezagun, fraide eta serora hek ereman dutela beren bizia, komentuan egotu diren denbora guzian, atseginik batere gabe eta bethiereko atsekabetan. Ordean, hara non diren orai dohatsu, eta dohatsu sekulakotz.

       Ba othe dute urrikirik?

       Eta zuk, iduritzen bazaitzu Jainkoak bere ganat deitzen zaituela, edo nekhe izanen dela zuretzat munduan salbatzea, zergatik ez duzu eginen egin-ahal bat ikusteko, ian horrelako bizia zure indarrez goragokoa den, bai-ala-ez?

 

* * *

 

       Baditeke, norbeitek eginen duela bere baithan azken lerro hauk irakurtu-eta, komentuan ere, fraideak azken hitza bere duela.

       Ordean, fraideak maite izan dezala fraidegoa, zer da hortan behar-ez-denik?

       Eta nori gaitzitzen ahal zaio, nik nere Ordrearen maite izatea!

       Ez, hori etzaio gaitzituko eskualdun irakurtzaileari.

       Eta bertzalde, lerro hauk irakurtu-eta, norbeitek utz dezala mundua, eta haina-harrek beretzat duke irabazi guzia.

       Huna beraz, gure Erregelaren kapitulu premiatsuenetarik zenbeit; eta lehenik, San Benoatek bere Erregelaren hastean ezarri duen aintzin-solhasa.

 

 

Hogoita bigarren Kapitulua

San Benoaten aintzin-solhasa bere Erregelaren hastean

 

       Adi zatzu, nere Semea, eta har ongi zure gogoan, nagusien Nagusiak eman nahi darozkitzun manuak. Har zatzu amodioz, zure Aita onak eman nahi darozkitzun irakaspenak; obedientziari darraion lanak ereman zaitzan, zure nahitara eta lazakerian bizitzeak urruntarazi zaituzten Jainkoaren ganat.

       Zu beraz, zure borondateari ukho egitera zohazina, eta soldadu sarthu nahi zarena Jesusen armada lorios eta botheretsuan, Jesus Jaunari bakharrik obeditzea gatik, bai, zu, nor-nahi izan zaitezela, zuri nago.

       Eta hasteko, behar diozu galdegin Jainkoari, othoitzik kharsuenez, lagunt zaitzan, bere graziaz harrarazten darotzun xede sainduaren bethetzen. Ez dezan egun batez urrikirik izan, zeren hartu zaituen bere soldadutzat, edo bere haurrik maitenen kontuan.

       Ezen behar ditugu haren manuak egin, bethi eta denbora guzietan; ez dadin bortxatua izan gurekin egitera, ez doidoia aitak bere seme eskergabearekin egiten duena, erran nahi baitut, gure ezartzera etxetik kanpo, eskuak hutsik; bainan oraino, nagusiak bere zerbitzari gaixtoarekin egiten ohi duena, gure kondenatzera bethiereko suaz sutan diren lezetarat, zeruko lorian nahiago gintuelarik.

       Sinhets dezagun beraz, jeiki behar garela.

       Eskritura Sainduak erraten daroku gure ernarazteko; edo, hobeki mintza nadin, Jainkoak berak erraten daroku Liburu Sainduetan: «Huna orai, lotarik ernatzeko eta jeikitzeko ordua. Hora est jam nos de somno surgere».

       Begiak ongi zabalik beraz, eta beharriak erne, gauden beira, eta eman dezagun kontu Jainkoaren mintzoari, entzun dezagun nola hari zaikun oihuka, diolarik:

       «Gaur entzuten balin baduzue Jaunaren mintzoa, beautzue, ez dezazuen ezaxolatuarena egin, mintzo hari jazartzeko edo kontra egiteko. Hodie si vocem ejus audieritis, nolite obdurare corda vestra».

       Jainkoak erraten daroku oraino, bertze toki batean:

       «Egizue zuen piaia edo bidea, biziaren argia erre gabe: hil ondoko gabak etzaitzaten atxeman zuen etxera heldu baino lehen. Currite dum lumen vitæ habetis, ne tenebræ mortis vos comprehendant».

       Jainko Jaunak egiten du oraino gehiago gure biltzea gatik bere ganat. Langileketa liteken etxeko jaun baten pare, Jainko Jauna oihuka hari zaiku, erraten darokularik: «Nork nahi du egiazko bizia? Nork nahi du mundu huntako eta bertzeko zoriona? Quis est homo, qui vult vitam, et cupit videre dies bonos?».

       Eta zuk, irakurtzailea, zuk nahi balin badiozu ihardetsi, zuk nahi duzula, berriz ere erraten darotzu: «Nahi baduzu bizia, ez dezala zure mihiak erran gauza gaixtorik, eta zure ezpainek ere ez bezate erran gezurrik. Utzazu gaizkia bazterrerat eta egizu ongia; bilha zazu bakea, eta egizu bakean bizitzeko behar den guzia. Diverte a malo et fac bonum, inquire pacem et sequere eam».

       «Eta hori egiten baduzu, nere begia beira egonen zaitzu amodiorekin. Kasu eginen dut ongi zure othoitzari; niri buruz eman zareneko, eta zuk ez dukezularik oraino deusik galdetu, nik erranen dautzut: Huna non naizen. Zer nahi zinuen?».

       Haurride maiteak, zer nahi duzue solhas eta gonbidu horiek baino eztiagorik eta maiteagorik? Jainko Jauna hain da ona, non berak irakatsi nahi baitaroku bizitze eternalerako bidea.

       Tinka dezagun beraz gure gerrikoa. Eta bertze hitzez mintzatzera, ikus dezagun, fedeak zer darokun irakasten, zer darokun galdetzen. Eta gohazen gure aintzinean den bideari gora, merezi dezagun bere erresuman ikustea, gu bere ganat deithu gaituen Jainkoa.

       Bainan erresuma hartarat heltzeko, ez da aski joaitea nolazpeit, joan behar gare lasterka.

       Bertzalde, ez gare hartuak izaten ahal erresuma hartan, non ez garen osoki saindu eta notharik batere gabe.

       Ezen zeruko lorian sarthuko da bakharrik, ifernuko etsaiaren tentazionei eta amarru tzarrei jazarri ditekena, Jainkoaren beldurrean eta umilitatezko sentimendu egiazkoetan bizi ditekena.

       Horra zer galdetzen darokun Jainkoak, eta zer behar dugun egin.

       Jainko on harrek, bizirik balin bagauzka, ez du bertze xederik, baizik ere guri ephe labur baten uztea, nigar egin ahal dezagun gure bekhatuez.

       Eta nola erran baitugu gorago, zeruko loria emanen darokula, ikusten badu, guri kontuak hartuko darozkigun egunean, bizi izatu garela haren nahiaren arabera, eman gaiten, lehen-bai-lehen, galdetua zaikun lanari, eta eskainia zaikun uztarri sainduaren azpian.

       Eta aurkhitzen badugu gure bidean zerbeit traba handi, galdegin dezagun Jainko Jaunari, lagunt gaitzan bere grazia sainduaz, traba hekien guzien hausten.

       Azkenean, nahi dugunaz geroz, ez dadin izan guretzat ifernurik, aitzitik bai, zeruko loria, balia gaiten, ordu deino eta gorphutz hilkor huntan gareno, mundu huntako biziaz, bertze mundukorat preparatzeko. Egin dezagun, orai beretik, geroan baliatuko zaikuna.

       Behar dugu beraz erran, nola behar den Jainkoa zerbitzatu.

       Irakaspen berri horietan ez da izanen gure ustez, deusere borthitzegirik ez pisuegirik.

       Hargatik, nola behar bainituen leheneko aztura edo kostuma txarrak galarazi, eta haurriden artean ere bakea iduki, horrek eginen du, idurituko baitzautzu menturaz, Erregela hunek baduela han-hemenka garraztasun pixka bat.

       Bainan etzaitezela izit hortakotz, eta etzaitezela athera zeruko bidetik. Bide hori hertsia izaten ohi da bethi, hastean.

       Gero hargatik, jarraiki denean zenbeit denboraz Erregelari, fedea eta indarrak handitzen dire.

       Orduan halakoa izanen da zure barneko zoriona, non ohartuko baitzare lasterka zohazila; edo hobeki erratera, Jainkoaren amodioak airean zaramatzala.

       Eta etzare ekharria izanen gehiago, zure Nagusi Jainkoaren eskolatik atheratzerat. Aitzitik, iraunen duzu bururaino, behin hartu urratsean, eta jasanen ditutzu pazientziarekin, eta zuretzat pairatu duen Jesus Jaunaren amodioz, komentuko bizitzeari darraizkon atsekabeak; eta merezituko duzu haren erresuman hartua izatea eta haren loriaz gozatzea.

 

 

Hogoita hirugarren Kapitulua

San Benoaten Erregelako kapitulurik premiatsuenak

 

       Erran ondoan mundu guziari, aintzineko kapituluan irakurtu edo aditu ditugun solhas horiek, San Benoatek ematen daroku bere Erregela.

       Erregela horrek baditu hirur-hogoi eta hamahirur kapitulu. Eta San Benoatek erraten dio fraideari, xehetasunik handienarekin, zer behar duen egin, goizetik arratsera, bere egunaren eta biziaren sainduki iragaiteko.

       Mintzo da beraz, gabazko eta egunazko ofizioaz, lanaz, jan-edanez, loaz, beztiaz, hitz batez, fraidearen goiti-beheiti guziaz.

       Hemen ez ditut ezarriko kapitulu horiek guziak. Ez-eta kapituluetan dena ere, ez dut erranen hitzez-hitz, bainan hargatik, ez dut erranen gure Erregela Sainduak ekhartzen ez duenik deusere.

       Eta irakurtzaileak ikusiko du errexki, hemen erranen ditudanetarik, zer zuhurtzia handiarekin iskribatua izatu den Erregela hau; garraztasun handiegirik gabe dela beraz, eta gizonaren indarrek galdetzen duten bezalakoa.

 

* * *

 

              2ren Kapitulua
              Abadeak nolako izan behar duen.

       San Benoatek nahi du Abadea izan dadin bere fraiden alderat, aita bat bere haurren alderat den bezala.

       Aita batek maite ditu bere haurrak bere bihotz guziaz; bilhatzen du haur hekien ona bethi eta gauza guzietan; makhur abiatzen balin badire, egiten du bere egin-ahala hekien xuxentzeko; gaizki zerbeit egin badute, gaztigatzen ditu, eta aldiz kuraieztatzen, ongi hari balin badire.

       Hori bera da aita Abadeak edo komentuko lehen aintzindariak egin behar duena.

       Abadeak izan behar du bethi on, ordean nihoiz onegi edo flako; behar ditu ekharri fraide batzu eztiki, eta bertze batzu garrazki; behar diote adiarazi fraidei, zer eta nolakoak diren hekien egitekoak, ez xoilki hitzez, bainan bere bizitzeaz beraz.

       Abadeak behar du bilhatu bere fraiden arimako ona, hekien mundu huntako ona baino hobeki. Zeren-eta fraideak uzten baitu mundua, bere salbamenduaren egitea gatik, eta ez, bizitze gozo eta naturalezaren gogorako batez bizitzea gatik.

       Abadeak ez du ere ahantzi behar, konturik xeherena eta hertsiena izanen duela emateko egun batez, gomendatuak izatu zaizkon arima guziez.

 

* * *

 

              5ren Kapitulua
              Fraideak nola behar duen obeditu.

       Jesu-Kristo Gure Jaunak erran diote Apostoluei, eta ordu berean aintzindari guziei: «Zuei obeditzen darotzuenak, niri obeditzen darot, eta zuek mesprezatzen zaituenak, ni mesprezatzen nau. Qui vos audit me audit, et qui vos spernit me spernit» (San Lukas 10, 16). Jondoni Paulok ere erran daroku: «Jainkoak maite du, gogo onez ematen diona, bere eman behar duen hura. Hilarem enim datorem diligit Deus» (Korint. 9, 7).

       Fraideak bitez orrhoit beraz, obedientziak zerurat daramazkala, eta, aldiz, desobedientziak ifernurat; eta bertzalde, zenbatenaz ere gogo hobez eginen baitute manatua zaiotena, eta hainbertzenaz ere, izanen direla gehiago Jainkoaren gogorako.

       Egin dezatela beraz Erregela Sainduak edo aintzindariek manatzen diotena gogo onez eta alegerarik, erasiarik batere gabe, batere luzatu gabe; egin dezatela galdetua edo manatua zaioten lana berehala, eta manua izatu orduko.

       Zer begi onez begiratu dion Jainkoak, horrela egina diteken lanari!

 

* * *

 

              19 eta 20ren Kapituluak
             
Othoitzaz.

       Nola Jainkoaren begia gizonaren gainera baitago bethi, bainan bereziki, othoitzean hari denean, fraideak egin behar du bere othoitza, emanez ongi bere gogoari, Jainkoaren aintzinean dela, eta Jainkoari mintzo zaiola. Behar du beraz fraidearen izpirituak kontu eman, zer daasaten haren ezpainek.

       Fraide guziek elkharrekin egiten dituzten othoitzak izan ditezela labur. Zeren-eta Jainko Jaunari hainitz atsegin gehiago egiten baitio othoitz labur eta kharsuki eginak, ezen-ez othoitz luze eta lazoki eginak.

 

* * *

 

              23, 24, 25 eta 28ren Kapituluak
              Nola behar diren gaztigatu fraiden hutsak.

       Gaztigu xumea emana izanen zaio huts xumeari.

       Bainan fraidea, huts handi batez hobendun bilhakatzen balin bada, hala-nola egiten balu desobedientzia handi bat, edo urguilutan sartzen balitz, edo oraino erasia zenbeit entzuten baliote, huna zer gaztigu behar duen:

       Haur edo gazte balin bada, eta ez badu aski zentzu gure gaztigu handien beldur izateko, orduan, izain du harrek senti dezaken bezalako bertze zerbeit gaztigu. Eskritura Sainduko solhas hunen arabera, zigorra urrikari duen aitak ez du maite bere haurra.

       Fraide hobendun denak balin badu zentzu osoa, berexia izanen da bertze fraide lagunetarik othoitzeko denboran, lanean hari delarik eta jateko tokian. Eta hola berexia egonen den denbora hartan, ez dio nihork emanen benedizionerik, ez agurrik eginen.

       Gaztigu hori ez balin bada aski, eta fraidea, umiliatu-orde gaztigu horren gatik, ematen balin bada urguilu handiagoan; iduriarazi ere nahi balu, ez duela hobenik harrek; eta hortakotz, ez balauka konturik ematen diozkaten kontseiluez eta egiten diozkaten othoitzez eta dixiduez, orduan Aita Abadeak eta bertze fraide guziek othoitz eginen dute harentzat; galdetzen diotelarik Jainko Jaunari, ahalik kharsukiena, berak senda dezala haurride eri hura.

       Eta komentuko othoitz guzien gatik ere, fraide hobenduna thematzen bada bere urguiluan, orduan, Aita Abadeak behar du pikatu eta komentutik kanpo arthiki menbro ihartu hura.

       Bai, khen dezala bertzen artetik ardi eri hura, arthalde guzia ez dadien khutsa haren eritasunaz.

 

* * *

 

              26ren Kapitulua
              Behin komentutik kanpo ezarriak izatu direnez.

       Norbeit khendua izatu balin bada komentutik, bere hutsen gatik, edo bera athera bada bere nahitara, eta gero, Jainkoaren graziaz argitua eta ukhitua, galdetzen badu berriz ere komentuan sartzea, hartua izanen da berriz ere. Ordean, ezarria izanen da bertze guzien ondotik.

       Eta gero ere atheratzen balitz, bigarren eta hirugarren aldikotz, oraino ere, hartua izan dadiela. Bainan, handik goiti, jakiten ahal du, komentuko athea etzaiola gehiago idekia izanen.

 

* * *

 

              27ren Kapitulua
              Abadeak zer artha behar duen gaizki zerbeitez hobendun
              bilhakatzen diren fraidez.

       Ebanjelio Sainduak erraten daroku, sendo direnek ez dutela miriku beharrik, bainan bai eriek.

       Hortakotz, Aita Abadeak izanen du gaizki zerbeitez hobendun bilhakatu diren fraidez, eriez izaten ohi den artha.

       Igorriko diozkate beraz, noizik-behinka, komentuko lehen fraidetarik zenbeit, hekien kontsolatzera, trixteziak ez dezoten gaina har, bainan umilia ditezen, urrikizko sentimenduetan ematen direlarik.

       Eginaraz dezala ere othoitz hekientzat, Jainkoaren amodioa finka eta gogor ahal dadin geroago eta gehiago, hekien bihotzetan. Confirmetur in eo charitas, et oretur pro eo ab omnibus (2. Kor. 2, 8).

       Abadeak berak ere, behar ditu ekharri, gaizki zerbeitez hobendun bilhakatu diren fraideak, eriak ekhartzen diren bezala, erientzat izaten den bezenbat eztitasunekin.

       Ezen Abade da, edo Aita, arima eriez artha hartzeko, eta ez, jende multzu baten nagusi izateko.

       Bertzela egiten balu, beldur izateko luke, ez ditezen iskribatuak izan harentzat Profetaren solhas hauk: «hartzen zinuten zuentzat ardi on eta gizena, eta khentzen bazterrerat ardi flakoa. Quod crassum videbatis, assumebatis, et quod debile erat projiciebatis» (Ezek. 31, 3).

       Abadeak egin beza, lehenagorik ere, artzain onak bezala. Artzain onak atxeman zuenean galdu zuen ardi hura, bere espalden edo sorbalden gainean ezarri, eta ereman zuen bere arthalderat.

       Irakaspen hortaz orrhoit bitez Abadeak edo aintzindari direnak.

 

* * *

 

              33, 34 eta 54ren Kapituluak
             
Ian fraidek izan dezaketen deus-ere berenik.

       Fraidei etzaiote zilhegi frits baten izatea, ez-eta nihori deusen ematea, ez nihoren ganik deusen errezebitzea berentzat.

       Fraideak ez dire beren buruaren jabe izaten ahal, ez-eta bertze gauza deusen ere jabe.

       Hargatik, igurikitzeko dute, izanen dutela Abadearen ganik behar dutena, dela josteko, dela iskribatzeko, dela bertze edozer behar-ordutako.

       Erregelak dio oraino, fraide bakhotxari emana izanen zaiola bere beharraren arabera.

       Gutti baten beharra dutenak ez bitez trista; aitzitik, eskerrak eman betzote Jainkoari, zeren ez duten gehiagoko beharrik.

       Eta gauza hainitzen beharretan direnak umilia bitez, zeren ez diren gai bertzek bezala egiteko.

 

* * *

 

              36ren Kapitulua
              Fraide eriez.

       Abadeak behar du artharik handiena fraide eriez. Kontu handia egin dezala, beraz, erizainek ez detzaten ekhar eri hek lazokiegi.

       Jesu-Kristo Gure Jaunak erranen diote egun batez, zerukotzat hautatuak ditezken guziei: «Eri izatu naiz, eta, ethorri zaizkitet ikustera, ezen nere haurriderik xumenari egin diozuena, ni-neroniri egin darotazue. Infirmus fui et visitastis me. Quod enim uni de his minimis fecistis, mihi fecistis». (Mateo 25, 40).

       Abadeak ez detzala ahantz solhas horiek, eta etzaio nekhe izanen erien ekhartzea eta arthatzea, galdetua zaion bezala.

       Eriek ere orrhoitzeko dute, Jainkoaren ohoretan dituztela, emanak zaizkoten sokhorri eta artha guziak; eta ez detzatela unharaz beren haurrideak, behar gabeko gauzak galdetuz, eta aintzina ere galdetuz.

       Eri eta flako direnei zilhegi izaten ahal zaiote gizen jatea, hazkartu arte. Bainan sendatu diren bezein laster, eginen dute bertze guziek bezala, mehe.

 

* * *

 

              37ren Kapitulua
              Haurrez eta adinean aintzinatuak diren fraidez.

       Edozeinek badu urrikalmendu frango, hala jende zaharrentzat, nola haurrentzat. Hargatik ez da sobera, Erregela ere mintza dadin bi adin horietan diren fraidez.

       Adinean aintzinatuak diren fraideak beraz, eta oraino adinik aski ez dutenak, ekharriak izanen dire bertze fraideak baino hobeki. Eta hortakotz, horien jana izaten ahal da bertze fraidena baino hobea. Eta hala behar balin badute, egin dezatela ere beren othuruntza, bertze fraidek baino lehen.

 

* * *

 

              48ren Kapitulua
              Lanaz.

       Fraideak hariko dire lanean zazpi orenez. San Benoatek erran du, bertze kapitulu batean, fraidek behar dutela othoitz egin elkharrekin, egunean zazpi aldiz. Eta nahi du lanean ere hari ditezela, egunean zazpi oren.

       Gainerako denbora emanen dute, irakurtze on egiten. Fraidea ez dadiela izan sekulan lanik gabe. Alferkeria arimaren etsai nagusia delakotz.

       Igandetan, ez da bertze lanik izanen, baizik ere, irakurtze onen egitea. Eta hargatik, balitz zenbeit fraide, irakurtzen haritzeko aski zentzu edo jakitate ez lukenik, hari emana izan bekio lan zerbeit, hura ere ez dadin izan egitekorik batere gabe.

 

* * *

 

              49ren Kapitulua
              Garizumaz.

       Fraidearen egitekoa garizuman, hau izanen da: Ahalik saindukiena bizitzea, eta bertze denboretako lazakeriez penitentzia egitea.

       Behar da beraz garizuman, urrundu bekhatutik eta lehenagoko bekhatu eginez urrikitan sarthu, bertze denboretan baino ere hobeki; behar du egin bertze denboretan baino meditazione, irakurtze eta penitentzia gehiago.

       Eskain dezola beraz Jainkoari egun saindu hetan, zenbeit sakrifizio xume, edo jan gabe utziz jaten ahal luken pixka zenbeit, edo loari ez emanez nahi liteken denbora guzia, edo bertze zerbeit holako gauza eginez.

       Ordean fraideak ez du gauza horietarik deusere egin behar, bere burutara eta Abadearen baia gabe.

 

* * *

 

              58ren Kapitulua
              Nola behar diren errezebitu komenturat ethortzen direnak
              fraidetzeko gogoarekin.

       Arrotz bat ethortzen denean komentura, fraidetzeko nahikundearekin, athea etzaio berehala ideki behar, arrotz hura balin bada ere apeza.

       Ordean, behar zaio adiarazi zer lanak dituen komentuko bizitzean eta Erregela Sainduaren azpian jarri nahi denak. Ikus ahal dezan, sarthu baino lehen, ian bihotzak onhesten dion halako bizitze hertsian bizitzea.

       Eta gero hargatik, aintzina ere nahi balin bada fraide bilhakatu, orduan ezarria izanen da, urthe batentzat, fraidegoa zer den irakasteaz kargatua den fraidearen eskuetan.

       Eta urthe haren buruan, berari iduritzen bazaio on dela; eta komentuko fraidek ere onhesten badute, eginen ditu botuak; eta, egun hartarik goiti, Jainkoarena izanen da gorphutz eta arima.

 

* * *

 

              64ren Kapitulua
              Nola behar den hautatu Abadea.

       Komentu bateko Abadea izendatu edo hautatu behar denean, fraidek othoitz egiten dute lehenik, Izpiritu Sainduaren argien izateko, eta gero, ematen dituzte bozak.

       Eta nork ere baititu hiruetarik biak, eta hura hautatua da Abadetzat, bere bizi guzikotz.

       San Benoatek erraten du oraino kapitulu huntan, nolako berthuteak behar dituen Abadeak. Erraten dio beraz:

       Behar duela on izan, ordean flakeziarik gabe; behar duela ikusi, nori zer behar dion eginarazi, egiterat utzi eta egin-gabe utzarazi.

       Horrek erran nahi baitu behar duela, Izpiritu Sainduak bakharrik ematen ahal duen zuhurtzia.

       Hortakotz, behar ditu gogoan iduki Jakobe patriarkaren hitz hauk: «Ez ditut lasterregi kurriarazi nahi nere aziendak; zeren-eta sobra unharazten banitu, leherraraz bainetzazke guziak egun batez. Si greges meos in ambulando plus fecero laborare, morientur cuncti una die».

       Nork-berak ikus dezaken bezala, San Benoatek erakusterat ematen ditu bere Erregelan, Abadearen ganik galdetzen dituen ontasuna eta amodioa.

       Eta hemen erran dezadan bidenabar, San Benoaten nahia da, aintzindari guziek izan detzaten, beren meneko dituzten guzien alderat, amodio eta eztitasun bera.

       Eta halaz, Erregela Saindu hunen azpian jartzeko aski bihotz izatu dutenek, ikusten balin badute ere, noiz-edo-noiz, nagusiaren borthiztasuna, hutsen korreitzeaz dohanean, ordean ikusiko dute errexki Aitaren amodioa.

       Eta Aitaren mintzo ezti eta gozoaz hazkartuak eta sustatuak, maitatuko dute geroago eta gehiago Erregela Saindu hunen azpian bizitzea.

 

* * *

 

              72ren Kapitulua
              Nolako kharra behar duen fraideak bere bihotzean.

       Bi khar suerte izaten ahal dire gizonaren bihotzean.

       Norbeit ekharria izaten ahal da bertzen hutsen agertzerat, eta bertzen korreiarazterat, ez Jainkoaren amodioz, eta lagun hekien ona bilhatzen duelakotz; ordean bekhaizgoz edo jelosiaz, edo hotztasun pixka baten gatik.

       Eta hori khar gaixtoaren izatea da.

       Ordean bada oraino bertzelako khar bat. Huna:

       Norbeiti egiazki gaitzi bazaizko bertzen hutsak, Jainko Jauna damustatzen edo laidostatzen dutelakotz, edo arimak ifernuko bidean ezartzen dituztelakotz.

       Eta hori da khar onaren izatea.

       Lehen khar hura duena, Jainkoaren ganik urrunduz doha, eta heltzen ahal da ifernuko bideraino.

       Bigarren kharra duena zeruko bidearen erdian da.

       Fraiden bihotzak sustatuak izan bitez bigarren khar hortaz. Eta hortakotz, izan bezate elkharrentzat ahal bezenbat ikustate; jasan detzatela, khexatu gabe eta pazientziarekin, batzuk bertzen itzalak eta hutsak; egin dezatela batzuk bertzen nahia.

       Fraidek bilha dezatela bertzen ona, eta ez berena.

       Eta hortakotz, izan bezate elkharrentzat amodio bat garbia eta saindua; maita dezatela oraino beren Abadea, orrhoituz Jainkoaren ganik duela bere bothere guzia.

       Eta azkenean, izan bitez Jainkoaren beldur, eta ez dezatela nihor, ez deusere maita Jesus Jauna baino gehiago, Jaun on harrek gida gaitzan guziak, bere odolaren gostuz, merezitu darokun bizitze eternalerat.

 

* * *

 

       Erregela hau iskribatu ondoan, San Benoatek erraten diote bere fraidei, azken kapitulu batean:

       «Haurride onak, bizi gaiten Erregela hunek dion bezala; erakuts ahal dezagun, badugula, ez bada ere saindutasuna, bederen saindutasunaren zerbeit hastapen.

       »Eta gero, saindutasun egiazkora heldu nahi direnek, irakurt betzate Elizako Aiten liburuak, eta gure Aita San Bazilioren Erregela. Han ikusiko dute zer behar duten egin, saindu bilhakatzeko.

       »Guk, lazakerian eta nagikerian bizi garenek, ez dugu bertzerik merezi, baizik ere ahalkea.

       »Zuek beraz, nor-nahi izan zaitezten, mundua utzi duzuenak zeruaren irabaztea gatik, emazue kontu, Jesus Jaunaren laguntzarekin iskribatu dudan Erregela huni.

       »Eta Jainkoaren graziarekin batean, joanen zarete Erregela hunek erraten duen baino urrunago ere, berthute goragoko batzuk ere pratikatuko ditutzue. Hala-biz».

       Huntan akhabatzen da San Benoaten Erregela Saindua.

 

 

San Benoaten ordreak dituen agintza batzu

 

       Ez dezakegu utz San Benoaten ixtorioa, ezagutarazi gabe nolako agintzak egin ziozkan Jainkoak gure Aita loriosari.

       Lehenagoko denboretan, hainitz aiphatuak ziren jenden artean, orai mintzo naizen agintza hauk.

       Eta aiphatuak ziren, ez bakharrik jakitaterik gabeko jendeaz, bainan oraino liburu-egilez berez.

       Badire bereziki lau liburu-egile handi, agintza hautaz mintzo direnak, nahiz berak ez diren gure ordrekoak.

       Ezen hetarik bat franzizkanoa da, bertze bat dominikanoa, eta gero bertze biak, jesuistak. Jesuista hetarik baten izena, jakin nahi duenarentzat, da Cornelio-Alapide.

       Huna beraz agintza horiek, liburu-egilek ematen dituzten bezala.

       1na. Zure ordreak iraunen du munduaren akhabantzaraino.

       2na. Munduaren azken denboretan, zure ordrea Elizarekin eta Elizaren alde izanen da, eta finkaraziko ditu hainitzak Erlisione Sainduan.

       3na. Zure ordrean hilen diren fraide guziak salbatuko dire.

       Eta balitz norbeit, zure ordrean izanki, eta bekhatua maite lukenik, harrek baduke ahalkea, edo izanen baita komentutik kanpo ezarria, edo bera joanen baita, unhatu-eta, ezin gehiago egonez.

       4na. Zure ordreari gerla eginen dioten guziak hilen dire goizik, edo heriotze gaixtoa eginen dute; non-eta ez duten, urrikitan sarthu-eta, egiten beren egin-ahala, beren gaizkien xuxentzeko.

       5na. Zure ordreari ongi eginen diotenek, badukete heriotze on baten egiteko zoriona.

 

Liburuaren akhabantza

 

 

Eraskina

       Eskuara

       Eskualdun ezten jendea, erdaldun bat izan dadiela errengurarik eta axolarik gabe gure mintzaira maiteaz, eluke horrek gauza handirik erran nahi. Zer dohakigu guri ere erdaldunak mintza ditezela gisa batera edo bertzera? Erdaldun batzuk begietan hartua izan dezatela eskuara; banoha urrunago, egin detzatela zazpi eginahalak gal dadien lehen-bai-lehen, hori ere adi liteke hein baterainokoan.

       Bainan nihola ere adi eztezakedana da nola Eskual-Herrian sorthuak diren eskualdun-seme batzuk eztuketen gehiagoko atxikimendua beren amaren altzoan ikhasi mintzairarentzat; nola izan ditezken ekharriak hain errexki eskuararen bazterrerat uztera.

       Eskual-zale egiazko bat dohakotela halako hekiei erraitera eluketela eskuara galtzerat utzi behar; bainan, ihardesten ezpadute ere eskuaratik zer atherako duten? Eskuarak zer emanen dioten? Hek, aitzina ere, berdin ezaxol izanen baitire, eta amodiorik gabe beren haurreko mintzairarentzat.

       Eta bizkitartean bertzelako ikustaterik zor ginioke bai, gure eskuara ederrari.

       Eskuarari esker dakiguna

       Eskuaraz mintzo garenek badakigu gure arbasoak nor eta zer ziren. Liburuek erraten darokute, gerlaraz geroz, eskualdunak gizon gaitzak zirela zenbat-nahi borthitzak balin baziren ere Erromako armadak; eta garhaitu bazituzten ere bazter guzietako jende-aldeak, ezin garhaitu ahal izatu zituztela eskualdunak, egundaino ezin landatu ahal izatu dituztela beren banderak Bizkaiko mendietan.

       Liburuetarik badakigu oraino gure arbasoek askotan buru emateko izatu dutela, batean Erromako armadei, bertzean moroei, edo oraino frantsesei, eta buru eman dutela nihoiz amorrik eman gabe, eta amor eman orde jo eta zafratu dituztela behin baino gehiagotan erromanoak, moroak, frantsesak, eta bertzerik ere bai.

       Hainitz liburutan irakurt ditekena oraino hau da: lazgarri zela ikustea eskualdunak nolako kopetarekin jartzen ziren etsaiari buruz, ez bakarrik beren herrian zirelarik, bainan, herritik atheraiak, bertze armada batzuetan ere.

       Hitz batez badakigu eskuaraz mintzo garenek, urean ez leihorrean, nihoren beldur etziren gizon batzuen semeak garela.

       Eta horrelako gauzaren jakiteak eztikela deus baliorik?

       Deusik ez balio jakiteak gure arbasoak eta aitak nolako gizonak ziren? Deusik ez balio nolako aitoren semen haurrak garen errateko ahalak?

       Ezta bada hori niri iduritzen zaitana.

       Eskuarari zor diogun ona

       Bada nork daki zenbat mende eskualdunak gure oraiko herri hautan direla. Non dire aldiz lehenago, erromanoen denboran, Frantzian, Espainian eta Italian ziren bertze jende-aldeak? Hek guziak ithoak edo urthuak nonbeitik ethorririkako jende basa batzuen artean.

       Eskualdunak aldiz, aitzina ere eskualdun egotu. Bazakiten eta jende alde hetarik batzu edo bertze beren arterat hartuz, beharko zutela galdu, lurra bezein ongi, beren mintzaira ere, eta hortakotz etzituzten Eskual-Herrian kokatzerat utzi, Eskual-Herrian berak izanen dire aintzina ere zein bere etxeko nagusi eta jaun.

       Eskatima biderik izan dezatela beren artean, eta han dute Lege-Zaharra jakiteko zeinek duen hobena, eta aldiz kanpoko etsai zenbeitek nahi balin badiote egin bidegaberik, orduan denak elkharretara bil, eta zainduko dituzte ederki beren herriak.

       Non zitezken hobeki eskualdun egoteko eta ere puliki bizitzeko? Nihorat joan gabe, bazituzten hemen berean haran eta zelhai ederrak bihiarentzat, mendi gizenak azienda xehe eta larri guzientzat, itsas zabala ere arrantzako.

       Oraiko egunetan ere nongo gizon gazteak dire eskualdunak baino hobeki ikusiak, dela armadetan, dela untzietan? Eskuarak iduki baikaitu bertze jende mota guzietarik berex, eta lehenagoko eskualdun aiphatuen odola baita oraino gure zainetan.

       Eskuarari zor diogun bertze on bat

       Eskuara da oraino begiratu gaituena bertze hainbertze eskualdetako jendeak bezein zar eta lazo bilhakatzetik. Zeren-eta gaixtaginek eta halaber erlisionearen etsaiek ez jakin gure mintzaira, eta gure herrietarik kanpo egon behar izatu dute, harro-arazi gabe, nahi zuketen bezala, gure arbaso eta aiten buruak, khendu gabe hekien bihotzetarik lehen-lehen denboretarik hunat hartua zuten erlisione sainduarentzateko amodioa.

       Ongi eztena

       Egia da oraiko egunetan bertzelako airerik eta haizerik ere badela bazterretan. Frantziako eta Espainiako aintzindarien meneko bilhakatuak, ezpalin bagare ere jadanik eginak zein gure aldeko erdarari, bederen ederki egiten hari gare.

       Lana frango hemendik hamar-bat urtheren buruko, ikusten bada, gure hiri ttikietan, beren artean eskuaraz hitz egiten duken haurrik.

       Eztut erran nahi gaizki dela erdararen ikhastea; bainan ongi eztena da eskuararen uztea frantsesez edo españolez mintzatzeko.

       Eskuararen etsaiek zer atsegina ikusten ahal baginituzte denak erdarari lothuak, denak erdaldun bilhakatuak!

       Bainan ez, eztute holako irririk eginen, bertzelako ikustaterik zor diogu eskuara gure Ama onari.

       Eskuararen ederra

       Aithortzen dugu iphar aldetik eta hegoagotik hartuak eta hestutuak gauzkaten mintzairak, biak latinaren umeak, ederki iresiak direla, aphainduak eta aberastuak ere bai, mintzaira arrotzei harturikako hitzei esker; eta halarik ere eskuara, zenbat-nahi histua balin bada-eta, hastapenean zuen edertasunetik, eskuara ager diteke bi mintzaira haukien eta gainerakoen aitzinean.

       Ezen latina eta greka bezein ongi Jainkoak emana dugu, eta bertze mintzairekilako nahastikarik gabe gelditua da.

       Damurik lurrak hazi dituen gaimen handiko hainbertze eskualdunetarik bati ez bati, ezpaitzaio gogoratu behar zituela agerian ezarri eskuarak bere baithan dauzkan aberastasunak!

       Erran nahi baita gure mintzaira ederra egotua dela, atzeman ondoan batere lanthua izan gabe, utzia liteken harri baliosa bezala.

       Eta halarik ere beha gaiten zer dioten mintzaira hortaz zerbeiten errateko zuzena duten jakintsun batzuk:

       Jakintsunek zer dioten eskuaraz

       —Huna lehenik Atxular, hamazazpigarren mendean Sarako erretor zena.

       Omen handiko liburu-egile hunek dio: «Iduri luke bertze mintzaira guziak elkharrekin nahasiak direla; eta aldiz eskuara bere lehenbiziko garbi hartan dago.»

       —Hemezortzigarren mendean, bertze jakintsun handi batek, Larramendi jesuistak, iskribatzen zituen hitz hauk:

       «Nahi baduzue jakin eskuara zer den, beha zakizkote bertze mintzairarik ikhasi eztuten jende batzuei, nola mintzo diren beren artean; eta zu xoratua egonen zare zein den gozoa, argia, bizia, garbia eta xuxena.»

       Bizkitartean jesuista hura bera auhenez zagoen, eskuara hain ederra izanki, eta haren denborako predikariek etzakitela karrikako emakume batzuk bezein ongi.

       Eta gutartean ere zenbatak ezkaitezke ikusia dugunak, gure mintzaira ederra dela, bereziki entzun ondoan kosta aldeko, Gipuzkoako edo oraino Xuberoko predikari batzu. Orduan bai gu ohartu gaitezke eskuara musika soinurik gozoena baino gozoago dela.

       —Chaho xuberotarra, hila orai duela hirur-hogoibat urthe, etzen hura ere jakitaterik gabeko gizona; eta hala dio: «Eskuara, gizonez gorago denak egina den mintzaira da, eta mintzairetan den ederrena».

       Eta orai, eskualdun lagunak, ari zaitezkete zuen baithan: «Bai, atsegin da holako hitz batzuen enzutea, bainan, ondikotz, eskualdun batzuk erranak baitire hitz horiek».

       Entzun-azue beraz liburu-egile arrotzek zer daasaten.

       —Hamaseigarren mendean, bazen Holandako ikhastegi edo eskola nagusian, Skaliger zeritzan jakintsun handi bat. Jaun harrek bazuen hainitz mintzaira ikhasirik eta, gurea ere ikhasia, huna zer dion:

       «Eskuarak eztu deusere basarik, ez latzik ez borthitzik; guziz eztia da eta gozoa. Egin-egina, hainitz aspaldikoa dela, eta orai den tokian zela erromanoak harat agertu aitzinetik».

       —Hemen ezartzen dut, Jaun aphezpiku berri baten lagun, Frantzia beheretik Baionarat ethorri eta zazpi urthez Bidarteko erretor izatua den aphez batek, Pouvreau aphezak, zer utzi duen iskribatua bere liburu batean:

       «Jakindu behar izanki, apheztu-ta berehala, zer lana den eskuararen ikhastea, lan horri esker ezagutu dut mintzaira horrek zein abilki eta errexki moldatzen dituen hitzak, zein argi eta ara ederrean ezartzen dituen».

       Aphez hori Bidarten zen mila hamasei ehun eta hogoita hamarreko irian.

       —De Humboldt deritzan Alemaniako jakintsun handi batek dio bere liburuetan: «Eskuara bertze mintzaira guziez goragokoa da».

       —Errana da Parisen bizi den jakitate handiko jaun baten liburuetan, On J. Vinson-en liburuetan: «Bertze edozein mintzairaren ezartzea eskuararen aldean, hori liteke, handitu gabe geldituak diren gizon koxkor batzuen ezartzea gizon eder-eder batzuen aldean.»

       —Mintzaira hainitz eta eskuara ere dakizkan Jaun angles batek, On Dodgson-ek, hura xoratua gure mintzairaren edertasunak, eta nola daukan, bertze mintzaira guziek baino hobeki, nahi eta behar den haren errateko ahala, dio gobernamenduko gizonek eskuaraz egiten balituzte beren aditu edo patuak, elitekela hekien artean eskatima biderik, gauzak ez aski xuxen iskribatuz.

 

* * *

 

       Horra eskuara, eta nolako dohain baliosa eman darokun Jainkoak, eskualdun sorthu garenean.

       Orai bat-bederak ikhus dezala ea badohakon bazterrerat uztea, hainbertze mende huntan bizi eta azkar zagoen mintzaira, deusik balio eztuen puska zar bat bezala.

       Gere onetan edukiko dugu bizirik. Eskuara galduz geroz zer edo nor gintezke? Zer izen eman lezaukukete?

       Egin behar litekena eskuararen galtzerat ez uzteko

       Hiri eta herri guzietan, badire batzu bertzeak baino gorago direnak; batzu sortzeak hala ezarri dituelakotz, bertzeak beren onthasunen, karguen edo jakitatearen gatik.

       Hainitz erran nahi luke bada, eskuararen galtzetik begiratzeko, bertzen gainetik diren halako jaunak eta andreak eskuaraz mintza ditezen beren artean. Zeren eta orduan jende xeheak ezpailuke erdaraz hitz egiteko tirria hain handi, ikusiz erdara dakiten jaun eta andre batzu eskuaraz mintzo direla.

       Eta aldiz eskuaraz bertzerik eztakien jendeak zer atsegina, sumatzean harrek haurrean ikhasi mintzaira ez bide dela hain xarra, jaunak eta andreak ere erdara baino maiteago dutela!

       Eskualdun jaun eta andren eskuaraz mintzatzeak badituzke ondorio onak; bainan gure eliza-gizonei emenda dakiotela oraino ere pixka-pixka bat eskuararentzateko amodioa, eta horra zertarik duken on egiazkoa.

       Ageri da, erran ditugunetarik beretarik, eskuarari esker dela eskualduna fededun. Gure eliza-gizonak eskuarari esker dire beraz, egungo egunean, giristino herri batzuetako erretor. Zer ezagutza eta amodioa eztiozkate beraz zor gure mintzairari? Esker gabe ez izatera, behar dute eskuara maite izan.

       Eta bada maite balin badute segur du bizia, zeren-eta orduan irakurtuko dituzte liburu eskuarak. Liburu eskuarak hola eginez irakurtuz ikhasiko dute ongi mintzatzen, eta nahi-eta-ez denei maitaraziko diote gero-eta-gehiago bere parekorik nihon eztuen mintzaira.

       Eskuarari dioketen amodio horren gatik oraino, eztiote katiximarik eginen erdaraz, erdaldunen haurrei baizik, eskuaraz mintzatuko dire, handi eta xume, beren herriko jende guziekin, eta bertzalde ezagutaraziko eta har araziko dituzte ahal bezen batean eskuara liburuak eta kasetak.

       —Orai duela ehun-bat urthe, Bizkaitar karmelita batek, Aita Bartolomek, erraten zioten bere denborako eliza-gizonei: «Irakur atzue eskuara liburuak, eta erdaldun hitzez bethe eta itsustu orde gure mintzaira ederra, zuek ere eskuara ederrean eginen ditutzue zuen igandetako mintz-aldiak».

       Aita Bartolome mintzo zen eskuara itsusten duten hitzez. Zer erran zuken, ehun urthe berantago agertu lurraren gainera, eta ikusi balitu eskualdunak non nahi eskuara bazterrerat utziak, eta erdarari lothuak? Harrek, eskuararentzat zuen amodioarekin, eginen zuen oihu, etxean su duela ohartzen denak bezein goraki. Mintzo bat hain samin eta latzak ernaraziko othe ginituen? Nik uste bai; eta, su hiltzen ari denari bezein ongi, guri ere egin araziko egin-ahalak gure eskuara zahar bezein eder denaren onetan.

       Zuek beraz, zuen herrietan bertzen gainetik zareten jaun eta andreak, zuek bereziki Eskual-Herriko eliza-gizon jakintsunak, maite izan azue eskuara, eskuaraz hitz egitea eta egin araztea, eta, ifernuko etsai guzien gatik ere, iraunen du, mundua mundu deino.